Lokalne tradycje i zwyczaje

Styczeń

Skubanie pierza

W wielu wioskach na śląsku opolskim przetrwała tradycja ,,szkubania pierza’’ W zimowe wieczory kobiety spotykają się u jednej z gospodyń i przez parę kolejnych dni drą pierze (według potrzeby). Na zakończenie szkubania odbywa się „fejderbal” czyli święto „koducha” (pozostała część po obdartym piórku). Wtedy to było dobre jedzenie, picie i wszyscy się cieszą, że córki gospodyni w ,,wianie’’ (posagu) otrzymają pierzyny i poduchy z pierza. Podczas szkubania śpiewano piosenki ludowe, opowiadano różne historie, a przede wszystkim dobrze i miło spędzano czas wśród znajomych i sąsiadów.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=g4KcTo76Okc  (styczeń)

Luty

Wodzenie niedźwiedzia

Do najciekawszych i bardzo widowiskowych zwyczajów należy chodzenie po wsiach z niedźwiedziem. W ostatnich dniach karnawału, przed Wielkim Postem grupa mieszkańców przebiera się i wędruje przez wioskę ze śpiewem i muzyką prowadząc niedźwiedzia, który zbiera wszystkie złe czyny i zdarzenia. Przebierańcy figlują, żartują, proszą o datki pieniężne lub poczęstunek. Cała impreza ma charakter widowiskowy, a przebierańcy utożsamiają się z postaciami: strój + rekwizyty: niedźwiedź, leśniczy - „feszter”, policjant - „szandara”, kominiarz, strażak -,, fojerman’’, diabeł, śmierć, lekarz, cyganki i muzykanci. Grupa przebierańców odwiedza kolejno wszystkie gospodarstwa domowe w wiosce, gdzie śpiewa, tańczy i zabawia domowników. Według obyczaju każda gospodyni musi zatańczyć z niedźwiedziem- wróży to pomyślność w nadchodzącym roku. Po odwiedzeniu wszystkich zagród, cały korowód otoczony dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, przedstawia główną część ceremonii- uśpienie niedźwiedzia i narodzenie młodego niedźwiadka, który w nadchodzącym roku będzie czuwać nad mieszkańcami.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=LYj_lhDp2LE (luty)

Marzec

Topienie Marzanny

Najpopularniejszy obrzęd wiosenny symbolizujący pożegnanie z zimą, chorobami i złem, zazwyczaj łączony z wnoszeniem gaiku – symbolu wiosny.

Nie wiadomo, od kiedy na Śląsku kultywuje się tradycję topienia marzanny i chodzenia z gaikiem. Uważany przez kościół za zwyczaj pogański. Zdołał przetrwać na Śląsku nawet wówczas, gdy prawie zanikł w innych rejonach Polski^.

Badacze zwracają uwagę, że dawniej z własnoręcznie wykonaną marzanną chodziły jedynie kobiety i dziewczęta, a dopiero później zwyczaj ten został przejęty przez młodzież i dzieci.

Kukły były obnoszone po wsi, a następnie pochód wychodził poza wieś i przy śpiewie szedł nad zbiornik wodny znajdujący się w okolicy. Mógł to być strumień, staw, jezioro, a nawet kałuża. Jeśli w pobliżu nie było żadnego akwenu, lalkę palono.

Powracano zwykle z gaikiem (goikiem), czyli przystrojoną jajkami i wstążkami choinką. Symbolizujące wiosnę i rozkwit przyrody - „latko” wprowadzano do wsi przy wtórze pieśni i życzeń pomyślności.

Współcześnie obrzęd zatracił swój sakralny charakter i stanowi rodzaj zabawy, celebracji początku wiosny. Obchodzi się go w okolicach pierwszego dnia kalendarzowej wiosny, tj. 21.03. Uczestniczy w nim głównie młodzież szkolna i dzieci oraz lokalne zespoły folklorystyczne. Przebieg obrzędu – pochód dzieci i dorosłych niosących własnoręcznie zrobioną marzannę i marzanioki nad wodę, gdzie przy tradycyjnych pieśniach wrzuca się kukły do wody. Czasami wcześniej się je podpala albo nadszarpuje ich stroje. W drodze powrotnej niesie się goiki przystrojone wstążkami i wydmuszkami. Pochód wraca do wsi, śpiewając piosenki.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=JiUyKdotxUg (marzec)

Kwiecień

Wielkanocne zwyczaje i obrzędy

Wielki Piątek

– roznoszenie krzyżyków po polach i zagrodach (zrobione z palma poświęconego w niedzielę Palmową)

– mycie się w rzeczce przed wschodem słońca

– nie wolno używać sprzętu głośnego (traktory, pompy itp.)

– w wielu miejscowościach odbywają się publicznie Drogi Krzyżowe

– udział w wieczornej liturgia Męki Pańskiej

Jest to dzień postu ścisłego, tzn., że w ciągu całego dnia można zjeść jeden posiłek do syta, a pozostałe bardziej skromne.

Wielka Sobota

– poświęcenie pokarmów na stół wielkanocny

– adoracja przy Bożym Grobie

Niedziela Wielkanocna

– Rezurekcja – msza św. wcześnie rano

– Śniadanie Wielkanocne

– Do śniadania Wielkanocnego zasiada cała rodzina po Rezurekcji.

– Stół jest inny niż zwykle.  Przykryty jest pięknym wielkanocnym obrusem.

Potrawy, które są na naszym stole zostały poświęcone w kościele w Wielką Sobotę. Wśród tych pokarmów są: jajka, wędliny, ciasto, chleb, masło, sól, chrzan, baranek wielkanocny i zajączek. Każdy musi zjeść poświęcone pokarmy.

– Zajączek - po śniadaniu dzieci szukają ,,zajączka’’. Dzieci szukają pod krzaczkami niespodzianek od Zajączka.

– Nieszpory wielkanocne

Tradycją jest uczestnictwo całej rodziny w nieszporach popołudniowych.

Poniedziałek wielkanocny

Śmigus–dyngus – do południa chłopcy chodzą z perfumami i „sikają” dziewczyny - za to otrzymują jajka – kroszonki, popołudniu każda napotkana dziewczyna zostaje oblewana wodą – solidne oblanie wróży rychłe zamążpójście.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=oMU5JCJNoUI (kwiecień)

Maj

Drzewko majowe

Moik, po śląsku zwany maibaumem to drzewko majowe. Związane z nim tradycje do dziś kultywowane są w niektórych wioskach na Opolszczyźnie.

Zwyczaj stawiania mojów datuje się co najmniej na XV w. Zwyczaj znany był na Śląsku, Węgrzech, Morawach, Czechach, Bawarii. Drzewko majowe i łodygi majowe ze świeżą zieleniną uosabiają siłę, ducha wzrostu, zdrowia i płodności. Wierzchołek drzewa zwykle ozdabiano kolorowymi wstążkami, wykonanymi najczęściej z papieru krepowego. Pod wierzchołkiem zawieszano duży wieniec na mocnych sznurach lub drutach, zrobiony z gałązek świerkowych, również zdobiony kolorowymi wstążkami zwisającymi w dół.

Następnie przy akompaniamencie orkiestry czy innej muzyki, wszyscy zebrani biesiadują i świętują ten wyjątkowy dzień. Przygotowany jest szereg atrakcji i drobny poczęstunek dla każdego.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=K6gZI13RfPI (maj)

Czerwiec

Noc Świętojańska

Święto obchodzone w nocy z 23 na 24 czerwca w wigilię świętego Jana Chrzciciela. Często bywa mylona z Nocą Kupały - słowiańskim świętem, które obchodzi się w noc przesilenia letniego. Noc Świętojańska powstała właśnie jako chrześcijańska odpowiedź na pogańskie obchody Nocy Kupały. Stąd też obchodzi się ją w podobny sposób. Noc Świętojańska również związana jest z naturą, a przede wszystkim z ogniem. Rozpala się ogniska, w których pali się zioła. Zielem, w którym pokładano największe nadzieje była bylica. Roślina ta w sposób szczególny miała krzyżować i udaremniać wszelkie plany i nikczemne praktyki czarownic. Magicznych właściwości nabierały również i inne rośliny m.in.: piołun, dziurawiec, mięta, ruta, czarny bez, gałązki i liście leszczyny. Wokół ognia odbywały się radosne zabawy oraz różnego rodzaju wróżby i tańce. Panny śpiewają pieśni miłosne i tańczą w białych przepasanych bylicą strojach wokół rozpalonych ognisk. Młodzi kawalerowie, którzy chcą zaimponować młodym damom swoimi umiejętnościami - popisują się skacząc przez rozpalane ogniska. Często dziewczyny łączą się z chłopcami w pary i mocno trzymając się za ręce skaczą przez ogniska. Według wierzeń skoki te wróżą parze wiele szczęścia objawiającego się w wiecznej miłości i wierności. Nieodłącznym elementem Nocy Świętojańskiej jest puszczanie wianków. Dziewczęta puszczają w nurt rzeki wianki z zapalonymi świecami. Jeśli wianek został wyłowiony przez kawalera oznaczało to jej szybkie zamążpójście. Jeśli płynie dziewczyna wyjdzie za mąż, ale nie prędko. Jeśli zaś spłonie, utonie lub zapląta się w sitowiu prawdopodobnie zostanie ona starą panną. Obrzędem związanym z Nocą Świętojańską jest także poszukiwanie legendarnego kwiatu paproci. Śmiałkowie podczas Nocy oddalają się od grupy i spacerując po lesie, próbują odnaleźć magiczny, obdarzający bogactwem, siłą i mądrością, widzialny tylko przez okamgnienie kwiat paproci. Wspaniała zabawa z elementami dawnej tradycji polskiej.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=0zGc8RCnARg (czerwiec)

Lipiec

Odpusty

Jednym z najbardziej uroczyście obchodzonych świąt jest Odpust ku czci świętego – patrona danego kościoła. Wszyscy parafianie starannie przygotowują się do tego święta a szczególnie na uroczystą mszę św. – sumę odpustową. Zaprasza się krewnych, a nawet przyjaciół. Atrakcją tego dnia jest, zwłaszcza dla dzieci, ustawienie w pobliżu kościoła "budy", czyli straganów. Wśród gwizdu piszczałek, strzelanych z pistoletów „korków" czy " pacpatronów", pierników, kolorowych zabawek, lizaków, waflowych misiów nadziewanych pianą z białek, waty cukrowej i kartofelków, dzieci czują się jak w bajce. Po powrocie do domów goście siadali do stołu, suto zastawionego: kaczką duszoną lub pieczoną, roladami, duszonym lub pieczonym schabem. Do tego obowiązkowo mudel zupa, czarne kluski, ziemniaki i kiszona lub modra kapusta oraz kompot. Później podawano desery w postaci szpajzy, galaretek zbitą śmietaną, biszkopty z masą truskawkową i kokosem oraz typowe kołocze śląskie. Cały dzień odpustu spędza się w rodzinnym gronie w atmosferze radości, świętując z najbliższymi. Po południu goście wraz gospodarzami biorą udział w popołudniowych nieszporach.

Tradycją jest piesza procesja wiernych z wiosek należących do parafii, czyli do kościoła parafialnego na odpust. W procesji szła młodzież z figurami oraz liczni mieszkańcy wiosek. Ksiądz z ministrantami wychodził naprzeciw wiernym i razem po powitaniu szli do parafialnego kościoła na sumę odpustową.

Link do filmu https://youtu.be/mFBHy1iGMWc (lipiec)

Sierpień

Pielgrzymki

Pielgrzymka – to podróż podjęta z pobudek religijnych do miejsc świętych. Motywem podjęcia trudu pielgrzymowania może być chęć zadośćuczynienia za popełnione występki lub też chęć wyrażenia prośby, np. o zdrowie, o pomyślność. Pątnicy pielgrzymują również, ażeby wyrazić wdzięczność.

Miejscem pielgrzymowania na Opolszczyźnie jest Sanktuarium na Górze św. Anny oraz Sanktuarium św. Jacka w Kamieniu śląskim. W odpustową niedzielę ku czci św. Anny odbywają się piesze pielgrzymka na Górę św. Anny. Jest to ponad stuletnia tradycja w wielu opolskich miejscowościach.

Od ponad 100 lat mieszkańcy Żędowic chodzą na pieszą pielgrzymkę na Górę św. Anny na odpust Podwyższenia Krzyża Świętego.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=mPdzrOEP26M (sierpień)

Wrzesień

Dożynki

Dożynki to święto dziękczynienia składanego Bogu za szczęśliwie zakończone żniwa i zebrane plony za plony. Jest to uroczystość wyznaniowa, religijna. Obchody rozpoczynają się procesją z chlebem dożynkowym, koroną żniwną, płodami polnymi i ogrodowymi. Procesję prowadził ksiądz ze służbą liturgiczną. Chleb jest niesiony przez starostów dożynkowych. Korona żniwna i płody rolne niesione są przez mieszkanki ubrane stroje ludowe. W procesji uczestniczą również przedstawiciele władz samorządowych jak i władze wiejskie oraz mieszkańcy miejscowości i goście. W kościele odbywa się Msza Dziękczynna. Po południu przez wioskę przejeżdża kolorowy korowód żniwny z koroną żniwną i pojazdami, na których są pokazy tematyczne (najczęściej humorystyczne) z życia wsi i kraju. Przed domami można podziwiać scenki rodzajowe (różne kolorowe kukły, maszyny rolnicze, kosze z warzywami i owocami). Po korowodzie, wszyscy mieszkańcy i goście zostają zaproszeni na uroczyste dzielenie poświęconego chleba dożynkowego i tradycyjny poczęstunek: kołacza i kawę. Dla dzieci i młodzieży organizowane są gry i zabawy ze słodkim poczęstunkiem, a także przeprowadzone zostają konkurencje z ciekawymi nagrodami. Wieczorem, zespół muzyczny zaprasza wszystkich chętnych do zabawy.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=_i79Gl6IzkM (wrzesień)

Październik

Tradycje hutnicze

Muzeum Hutnictwa w Ozimku gromadzi i pielęgnuje ślady hutniczych tradycji, starając się ochronić to niezwykłe dziedzictwo. Kultywuje obrzędy związane z pasowaniem na hutnika, pokazuje życie hutników, a przede wszystkim ukazuje kulturowe korzenie - historię metalurgii, którą warto ocalić dla przyszłych pokoleń. Wielkim pomnikiem historii hutnictwa jest wiszący żelazny most na Małej Panwi. We wrześniu corocznie odbywa się święto Mostu w Ozimku, podczas którego mieszkańcy i goście mają okazję przekonać się osobiście, że tradycje hutnicze są nie tylko żywe, a stanowią jednocześnie znakomitą okazję do wspólnego pielęgnowania tradycji hutniczych.

Święto Mostu i Żeliwa w Ozimku,

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=XdkwcC_W2rM (październik)

Listopad

Obchody św. Marcina

11 listopada to dzień wspomnienia św. Marcina. Tego dnia w wielu domach na Opolszczyźnie tradycyjnie piecze się gęś i zajada rogalami marcińskimi oraz organizowane są pochody marcińskie. Przez wioski i miasta tworzy się korowód, któremu przewodzi jeździec przebrany za rycerza na wzór św. Marcina, za nim idą dzieci z rodzicami i dorośli. Dzieci niosą latarki lub lampiony adwentowe, strażacy pochodnie a w wyznaczonym miejscu odbywa się inscenizacja scenki z życia świętego Marcina. Był on synem rzymskiego legionisty, a gdy dorósł sam także został żołnierzem. Scenka przedstawia jak Marcin spotyka na swojej drodze ubogiego człowieka, który był prawie nagi i z nim podzielił się płaszczem żołnierskim. Na zakończenie spotkania częstuje się wszystkich uczestników tradycyjnymi rogalikami. To dzień wesołej zabawy i radości.

Link do filmu https://www.youtube.com/watch?v=fPI5OQNtlzs (listopad)

Grudzień

Obrzędy Bożego Narodzenia

Święta Bożego Narodzenia wiążą się z wieloma tradycjami i obrzędami. Jedną z nich jest Wigilia, która obchodzona jest 24 grudnia. W Polsce łączy się to z postem jakościowym, czyli z powstrzymywaniem się od spożywania dań mięsnych. Punktem kulminacyjnym tego dnia jest uroczysta kolacja, która rozpoczyna się po pojawieniu się pierwszej gwiazdy. Wszyscy domownicy zgromadzeni przy stole dzielą się opłatkiem i składają sobie życzenia.  Na stole należy przygotować dodatkowe nakrycia (dla zbłąkanego gościa lub duszy osoby nieżyjącej). Powinno się znaleźć 12 potraw (upamiętnienie12 miesięcy, bądź 12 apostołów). Pod białym obrusem należy położyć sianko (pamiątka urodzenia Pana Jezusa w Stajni na sianie). Wigilia łączy się także z wieloma tradycyjnymi potrawami. Są nimi: karp, barszcz z uszkami, pierogi z grzybami, makówka, moczka, kutia czy kompot z suszonych owoców.

Po wieczerzy wigilijnej przychodzi ,,Dzieciątko’’. Wszyscy otrzymują podarunki. Wigilia na Śląsku to również uroczysta msza, która rozpoczyna się o północy i nazywana jest Pasterką. Symbolem Boże Narodzenie, jest również szopka, choinka i jemioła. W Wigilię należy wcześnie wstać, a nie wylegiwać się, również nie należy nikogo budzić, każdy powinien wstać sam. Wigilia jest także dniem podejmowania szlachetnych postanowień. Wszystko to wiąże się z tradycyjnymi przysłowiami ludowymi: Jakiś we Wilijo takiś cołki rok.

Ważne, aby pamiętać, by pod świątecznym obrusem położyć portfel z rybimi łuskami, co ma zapewnić dostatek pieniędzy w nadchodzącym Nowym Roku. Każda szanująca się śląska dziewczyna powinna w wigilię pozamiatać podłogę na opak, tj. od drzwi ku oknom, a śmieci należy wyrzucić za płot i wsłuchiwać się, skąd dobiegnie głos psa, ponieważ stamtąd nadejdzie kawaler.

Święta Bożego Narodzenia to czas, który przede wszystkim poświęca się najbliższej rodzinie, spędzając na wspólnych obiadach i kolędowaniu, zarówno w pierwszym jak i drugim dniu Świąt. To czas odpoczynku i radości. W wielu miejscowościach odbywają się jarmarki świąteczno- adwentowe, na których można zaopatrzyć się w lokalne produkty.

Link do filmu : https://www.youtube.com/watch?v=cZvtu-SRMNA  (grudzień)